منطقه قفقاز جنوبي به دليل وجود عوامل گوناگون يك منطقه نفوذپذير تلقي شده است. منابع غني انرژي در جمهوري اسلامي آذربايجان، بحران كهنه قره‌باغ و جنگ روسيه و گرجستان و بي‌ثباتي ناشي از آن در اوراسيا، از عوامل عمده‌اي هستند كه منجر به شكل‌گيري معادلات امنيتي و دسته‌بندي‌هاي گوناگون با شركت كشورهاي اين منطقه و بازيگران و كشورهاي فرامنطقه‌اي شده‌اند.

جمهوري اسلامي ايران به دليل دارا بودن مرز مشترك با دو جمهوري آذربايجان و ارمنستان، كشوري محسوب مي‌شود كه امكان تسري بحران‌هاي اين منطقه به آن وجود دارد.سياستهاي جمهوري اسلامي ايران در منطقه قفقاز جنوبي به طور كلي تابعي از سياستهاي فدراسيون روسيه در اين منطقه مي‌باشد.به دليل وجود برخي از عوامل داخلي، منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي جمهوري اسلامي ايران در قبال تحولات و بحرانهاي اين منطقه از توان تأثيرگذاري بالايي برخوردار نيست.

روابط سنتي روسيه و ارمنستان، آمريكا و تركيه با آذربايجان و آمريكا با گرجستان، به همراه حذف ايران از مسيرهاي انتقال انرژي، جمهوري اسلامي ايران را به كشوري با توان تأثيرگذاري اندك در اين منطقه تبديل نموده است.در اين نوشتار به عوامل متعددي كه بر امنيت ملي كشورمان اثرگذار هستند، اشاره شده است.منطقه قفقاز جنوبي يک محيط امنيتي مستقيم براي جمهوري اسلامي ايران محسوب مي شود و فعل و انفعالات در اين منطقه، کم يا زياد بر کشورهاي پيرامون از جمله جمهوري اسلامي ايران اثرگذار خواهد بود. هر چند تغيير و تحول در گرجستان، منافع ملي جمهوري اسلامي را چندان درگير خود نمي کند اين اثرپذيري در مورد تحولات در جموري آذربايجان و جمهوري ارمنستان مهمتر و مستقيم تر به نظر مي رسد.

رقابت قدرتهاي منطقه اي و فرامنطقه اي، پتانسيل تهديد قومي در ايران و رژيم حقوقي درياي خزر از مهمترين تحولات اثرگذار بر امنيت ملي جمهوري اسلامي در اين منطقه مي باشند. با توجه به موضوع اين پژوهش، تمرکز اين تحقیق بر جمهوري آذربايجان مي باشد. بديهي است تلاشهاي رژيم صهيونيستي در اين منطقه پيش و بيش از هر چيز امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران را تهديد خواهد کرد. توان اطلاعاتي کم نظير يا حتي بي نظير اين رژيم و پنهان کاري و وارونه جلوه دادن واقعيت، در طول تاريخ تأسيس اسرائيل همواره به عنوان دست راست سياست خارجي اين كشور قرار داشته است. آشکار است به هنگام تأکيد بر نفوذ اسرائيل، با توجه به سعي در پنهان کاري و برخي حساسيتها در جمهوري آذربايجان، نمي توان به عوامل و ابزارهاي مستقيم حضور اين رژيم در آذربايجان اشاره کرد اما با توجه به سابقه اسرائيل و نيز اطلاعاتي که جمع‌آوري شده است، سعي نگارنده در نشان دادن ابعاد اين حضور خواهد بود. مثالي که مي توان به عنوان وجود حساسيت در روابط باکو - تل آويو  از آن ياد کرد اين است که با وجود سفر رسمي پرز رئيس رژيم صهيونيستي، اين رژيم هنوز و علي رغم اصرار فراوان به باکو، موفق به ايجاد سفارتخانه  در اين جمهوري نگرديده است. 

فهرست مطالب
عوامل موثر بر امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران در قفقاز جنوبي    1
مقدمه    2
2-1- امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران    4
2-2- عوامل موثر بر امنيت ملي و جهتگيري سياست خارجي ايران    4
2-٢-1- رقابت قدرتهاي منطقهاي و فرامنطقهاي در قفقاز جنوبي و تأثير آن بر امنيت ج.ا.ا    6
الف- ايالات متحده آمريکا    7
ب- روسيه    8
ج- ترکيه    10
د - اتحاديه اروپا    11
2-٢-٢- تهديدهاي قومي    12
الف- راهبردهاي مناسب براي انسجام اجتماعي    13
ب- امكان تهديد اقوام عليه امنيت ملي کشور    14
ج - راهکارهاي مقابله با تهديدهاي قومي در قفقاز جنوبي    14
2-٢-3- رژيم حقوقي درياي خزر    15
2-3- چالشهاي امنيتي در قفقاز جنوبي    16
الف- مناقشه‌هاي قومي و سرزميني    16
ب- ساختارهاي دولتي ناکارآمد و خشونتهاي سياسي و اجتماعي    16
ج- توسعه نيافتگي سياسي و اجتماعي    17
د- رقابت قدرتهاي منطقه اي و فرامنطقه اي    17
منابع و مآخذ    19