دانلود پایان نامه رشته فقه و معارف اسلامی
بررسی مقایسه ای مصلحت درفقه امامیه و اهل سنت
چکیده:
مصلحت، یکی از قواعد مؤثر در پویایی فقه است. بی‌شک یکی از رازهای جاودانگی شریعت اسلامی، وجود عنصر مصلحت در آن است. مسئله این است که جایگاه حجیت این قاعده در فقه چگونه است؟ فقه حکومتی، چه ابتنایی بر مصلحت دارد؟ آیا بحث از قاعده مصلحت در فقه امامیه، از سر نیاز به جهت تشکیل نظام سیاسی است؟ یا این قاعده عمق و قدمت دارد؟ هنگام تعارض مصلحت عام با یک فرع فقهی، باید چه راه حلی برگزید؟ کارشناسان، شورا و… چه نقشی در کشف مصلحت دارد؟
درقدیمیترین متون فقهی و درمیان فقهاء متقدم ومتاخر، همواره بحث مصلحت درحوزه تفقه وفقاهت مطرح بوده وهست. تاثیر مصلحت در استنباط و امتثال احکام شرعی و نقش محوری آن بعنوان پشتوانه احکام شرعی ازجمله مسائلی هستندکه بین فقهاء اسلام مورد عنایت و محل بحث و نزاع بوده و این خود بیانگر اهمیت جایگاه مصلحت در فقه اسلامی میباشد.ارزشمندی و اعتبار مصلحت در فقه امامیه با آنچه در فقه عامه در این زمینه وجود دارد متفاوت است. آنچه در این پایان نامه بدان میپردازیم مقایسه بین آراء فقهاء امامیه و اهل سنت و بیان وجوه اشتراک و افتراق نظرات آنان در مورد جایگاه و مقدار ارزشمندی مصلحت در فقه اسلامی میباشد.
مصلحت درلغت در مقابل مفسده و فساد قرارگرفته[1] و به معنی خوبی و نیکی2 و هر چیزی که مانع از فساد و تباهی و خروج شیئ از حالت اعتدال [2] و هیئت اصلیش[3] شود میباشد.
مصلحت به این معنا، ملازم با منفعت و موجب حصول نفع میباشدکه به این مطلب نیز درکتب لغت اشاره شده است. درکتاب اقرب الموارد میخوانیم المصلحه مایتعاطاه الانسان من الاعمال الباعثه علی نفعه (شرتونی،1992میلادی، ج1، ص656) یعنی مصلحت به اعمال صادره از انسان گفته میشودکه موجب نفع رسیدن به خود میشود.
کلمات کلیدی:
مصلحت
مصلحت در اسلام
مصلحت درفقه امامیه
مصلحت درفقه اهل سنت
مقدمه
حقیقت آن است که بحث فقه و مصلحت، بحثی تطبیقی، بینامذهبی و فلسفه فقهی است. اصل ضرورت توجه به مصلحت در فقه را هیچ‌یک از مذاهب انکار نکرده‌اند. همچنان که هیچ‌یک از مذاهب اهل سنت حتی مالکیه مصلحت را به‌طور مطلق نمی‌پذیرد. این نشان‌گر ضابطه‌مند بودن استفاده از این عنصر است.احکام شرعی که از جانب شارع مقدس جعل میشوند براساس مصالح و مفاسد نفس الامریهای است که این مصالح و مفاسد جزء علل تشریع احکام الهی محسوب میشوند.بحث در مورد تبعیت یا عدم تبعیت احکام شرعی از مصالح و مفاسد واقعی که ارتباط نزدیکی با مسئله کلامی حسن و قبح ذاتی و عقلی دارد از دیرباز بین عدلیه و اشاعره وجود داشته است.
از آن زمان که مباحث اولیه علم کلام در میان متکلمان ظاهر شد و مسئله جبر و اختیار و به تبع آن عدالت خداوند مطرح شد این نزاع بین دو دسته از متکلمین یعنی معتزله (عدلیه) و اشاعره بوجود آمد که آیا صفت عدل از فعل خداوند از آن جهت که فعل خداوند است منتزع است و هر فعلی که خداوند انجام دهد همان عدل است یا اینکه عدل بعنوان حقیقتی واقعی در جریانات عالم باقطع نظر از انتساب و عدم انتساب جریانات به خداوند وجود دارد و افعال دارای حسن یا قبح میباشند.
اشاعره معتقد به قول اول شدند و بیان داشتندکه هرآنچه خدا انجام دهد عین عدالت و حسن است و افعال به خودی خود، حسن و قبح ندارند بلکه هرآنچه را شارع نیکو بداند خوب است و آنچه را ناپسند و بد بداند بد است[4].بنابر عقیده اشاعره تقیید افعال الهی به معیارهای عقلی و حسن و قبح افعال نوعی محدودیت و تعیین تکلیف برای خداست در صورتی که خدا هر آنچه را اراده کند میتواند انجام دهد.متقابلاً عدلیه با اعتقاد به قول دوم بیان داشتند که اصل حسن و قبح اشیاء همانطورکه معیار و مقیاس کارهای بشری است میتواند معیار افعال ربوبی قرارگیرد لذا خداوندکه حکیم علی الاطلاق است کارهای خود را با مقیاس حسن و قبح ذاتی افعال انجام میدهد و آنچه حسن است انجام میدهد.[5]
عدلیه بیان داشتند که اگرحسن و قبح افعال را منکر شویم با محذوراتی مواجه میشویم ازجمله این که نسبت کذب برخدا جائز میگردد زیرا اگر خداوند در موردی درکلامش دروغ بگوید این کار چون فعل الهی است بنابر قول اشاعره حسن است درحالی که اگر اینکار جائز و حسن باشد دیگر اعتمادی به وعده و وعیدهای خداوند نمیتوان داشت چرا که در هر سخن خدا احتمال کذب وجود دارد. (شوکانی،ص8)دیگر اینکه اصل حسن و قبح اشیاء و افعال، اصلی است که با وجدان بشری مطابق است و هرعاقلی حتی منکر شرائع، حسن احسان و عدالت و قبح ظلم را بالضروره قبول دارد گرچه ازطرف خدا در این زمینه بیانی نرسیده باشد. (مظفر،1286قمری،ج1ص232)
فهرست مطالب
مقایسه جایگاه مصلحت درفقه امامیه واهل سنت 1
چکیده: 2
تعریف مصلحت 2
مصلحت در اصطلاح فقهی 2
مصلحت بعنوان فلسفه تشریع احکام شرعی 3
در تایید قول عدلیه و اثبات تبعیت احکام شرعی از مصالح و مفاسد به ادله زیر میتوان اشاره کرد: 5
موارد متعددی بعنوان ویژگیهای مصلحت، قابل ذکر است که در این جا به اهم آنها اشاره میکنیم: 17
مصلحت بعنوان دلیل استنباط احکام شرعی 20
ویژگیهای مصلحت مرسله 22
مصطفی زرقاء در این زمینه میگوید: 24
شیخ خضری در اصول الفقه میگوید: 24
قلمرو اعتبار مصالح (در مقام تشریع) نزد امامیه 26
برای اعتبار بخشیدن به مصالح ظنیه ادلهای اقامه شده که به بررسی آنها میپردازیم: 27
بعنوان نمونه به مواردی از اجتهادات صحابه اشاره میکنیم: 28
مصالح مرسله در فقه امامیه 33
مقایسه بین مصالح مرسله و احکام حکومتی و دلیل عقل 36
وجوه افتراق احکام حکومتی و دلیل عقل با مصالح مرسله 44
علامه طباطبائی در تفسیرالمیزان ذیل این آیه میگوید: 55
منلع 58
قیمت: 50٬000 تومان
قیمت: 44٬000 تومان
قیمت: 50٬000 تومان